Ιστορία και Μουσεία
Ιστορία
Η πόλη των Χανίων είναι χτισμένη στο σημείο όπου κάποτε βρίσκονταν η αρχαία Κυδωνία. Ο Όμηρος συχνά την αναφέρει ως μια από της σημαντικότερες πόλεις της Κρήτης και σύμφωνα με τον Στράβωνα ο Μίνωας διαίρεσε την Κρήτη σε τρία τμήματα με κέντρα την Κυδωνία, την Κνωσό και τη Γόρτυνα.
Αρχιτεκτονικά λείψανα που σώζονται κι άνηκαν σε μεγάλα κτίρια αρχίζουν από την πρωτομινωική περίοδο (2.900-2200 π.Χ.). Ο οικισμός αναπτύχθηκε και εξελίχθηκε σε σημαντικό κέντρο την πρώτη μεσομινωική περίοδο (2200-1580 π.Χ.) οπότε και ιδρύθηκε η μινωική αποικία. Το 1450 π.Χ. καταστρέφεται από μεγάλη πυρκαγιά, ωστόσο η πόλη ξαναχτίζεται. Στην υστερομινωική ΙΙΙ περίοδο (1400-1100 π.Χ) η πόλη φτάνει σε μεγάλη ακμή. Προϊόντα της αναγνωρίζονται στην Κνωσό, την Ανατολική Κρήτη, τη Θήρα ακόμα και την Κύπρο. Το νεκροταφείο της απλώνεται σε μεγάλη έκταση γύρω από τον οικισμό. Χάρη στη βιοτεχνία και το εμπόριο συγκέντρωσε πλούτο και δύναμη, όπως προκύπτει κι από το γεγονός ότι ήταν μια από τις λίγες Κρητικές πόλεις που είχαν κόψει δικό τους νόμισμα. Η Κυδωνία παρέμενε μια ανθηρή πόλη φτάνοντας στο αποκορύφωμα της ευημερίας της κατά τη Ρωμαϊκή εποχή, όταν ο Αύγουστος Καίσαρας (30 π.Χ.) την ανακήρυξε αυτόνομη πόλη. Ίχνη από την Ρωμαϊκή περίοδο της Κυδωνίας έχουν βρεθεί διάσπαρτα σε όλη την περιοχή της σημερινής πόλης των Χανίων. Η Κυδωνία διατήρησε την ακμή της μέχρι το 823 μ.Χ. όταν την κατέλαβαν οι Σαρακηνοί. Το 828 μ.Χ. η Κυδωνία καταστράφηκε όπως και οι περισσότερες Κρητικές πόλεις.
Το 961 μ.Χ. οι Βυζαντινοί έδιωξαν τους Άραβες από την Κρήτη και ξανάχτισαν την πόλη χρησιμοποιώντας όλο το διαθέσιμο οικοδομικό υλικό από τα ερείπια. Για να την προφυλάξουν από νέους επιδρομείς έχτισαν ένα φρούριο γύρω από τον λόφο που από τότε ονομάστηκε Καστέλι. Η πόλη όμως αρχίζει να παρακμάζει, ενώ από την περίοδο αυτή σώζονται μόνο μερικά τμήματα του τοίχους στο Καστέλι.
Το 1204 μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης η Κρήτη εκχωρείται στον Βονιφάτιο, μαρκήσιο του Μομφερά, από τον οποίο οι Ενετοί αγόρασαν το νησί. Ο Βονιφάτιος δεν πρόλαβε να καταλάβει την Κρήτη διότι κατέλαβε τα Χανιά και οχύρωσε την ακρόπολη της Κυδωνίας ο Γενουάτης Κόμης της Μάλτας Ερίκος Πεσκατόρε. Μετά την αγορά του νησιού οι Ενετοί χαρακτήρισαν τον Πεσκατόρε πειρατή και μετά από σκληρό πόλεμο τον έδιωξαν.
Οι νέοι κατακτητές ενίσχυσαν τα τείχη του Καστελιού και ανοικοδόμησαν τη ρημαγμένη πόλη. Οι Βενετοί ήρθαν με σκοπό να μείνουν για πάντα και παραλίγο να τα καταφέρουν, όπως μαρτυρούν τα 400 χρόνια της κατοχής τους. Γι’ αυτό έχτισαν μέσα στο Καστέλι τη μητρόπολή τους, το αρχοντικό του διοικητή και τις πολυτελείς επαύλεις τους. Επαναπαυμένοι χάρη στον ισχυρό στόλο και τον πολυάριθμο στρατό τους – που όμως βρίσκονταν στον Χάνδακα δηλαδή το σημερινό Ηράκλειο – πίστεψαν ότι τίποτα δεν μπορεί να τους απειλήσει και ζούσαν ανέμελα. Το 1263 ωστόσο αντίκρισαν τον στόλο των Γενουατών, δέχθηκαν σφοδρή επίθεση και τελικά ηττήθηκαν. Οι Γενουάτες έμειναν για λίγο καιρό στα Χανιά και φεύγοντας έκαψαν την πόλη.
Οι Βενετοί ξαναγύρισαν και ξανάχτισαν την πόλη. Τότε κατασκεύασαν ένα μεγάλο τετράγωνο τείχος που περιέβαλλε όλα τα σπίτια της πόλης γύρω από το Καστέλι. Η κατασκευή του τοίχους κράτησε 20 χρόνια από το 1536 έως το 1556 ωστόσο ήταν χαμηλό και κακοσχεδιασμένο. Γι’ αυτό η Βενετία έστειλε τον καλύτερο μηχανικό της τον Βερονέζο Michele Sanmicheli ο οποίος έφτιαξε από την αρχή ένα ισχυρό οχυρωματικό τείχος. Γι’ αυτό το έργο χρησιμοποιήθηκαν όλα τα αξιοποιήσιμα οικοδομικά υλικά από το αρχαίο θέατρο της Κυδωνίας και από άλλα δημόσια κτίρια και ναούς, που ως εκείνη την εποχή διασώζονταν σε καλή κατάσταση. Το φρούριο εξοπλίστηκε και σύντομα χτίστηκαν και τα φρούρια στα παρακείμενα νησάκια Σούδα, Θοδωρού και Γραμβούσα. Έτσι οι Βενετοί κατάφεραν να οχυρώσουν αποτελεσματικά τη δυτική Κρήτη, ώστε να αποκρούσουν τις επιθέσεις κυρίως των κουρσάρων που εκείνη την εποχή ήταν συχνές.
Τα επόμενα χρόνια τα Χανιά γνώρισαν μια νέα άνθηση. Χτίστηκαν πολλά μεγαλοπρεπή δημόσια κτίρια και κατοικίες πάνω σε ένα βενετσιάνικο ρυμοτομικό σχέδιο που έδωσε ευρωπαϊκό χαρακτήρα στην πόλη. Τα βενετσιάνικα εμπορικά και πολεμικά πλοία είχαν πλέον μόνιμη παρουσία στα Χανιά, γι’ αυτό οχυρώθηκε το λιμάνι, έγινε εκβάθυνση του πυθμένα του και χτίστηκαν 17 νεώρια – 7 από τα οποία σώζονται μέχρι σήμερα – για την επισκευή και τη συντήρηση των πλοίων. Στην κορφή του Καστελίου υπήρχε το παλάτι του διοικητή (Παλάτσο Ρετόρε) από το οποίο σώζονται μερικά λείψανα τοίχων, ένα μέρος της αυλής του και μια από τις πιο αγαπημένες εκκλησίες των Βενετών η Σάντα Μαρία Μιρακόλη που χτίστηκε το 1615 κι η οποία σήμερα είναι ερείπιο.
Τον Αύγουστο του 1645 οι Τούρκοι καταλαμβάνουν τα Χανιά μετά από περίπου 2 μήνες πολιορκίας. Η πόλη καταστράφηκε και σχεδιάστηκε ξανά σύμφωνα με το γούστο και την αρχιτεκτονική παράδοση των νέων κατακτητών. Οι καθολικές εκκλησίες μετατρέπονται σε τζαμιά και χτίζονται μερικά ακόμα. Τα Χανιά έγιναν τόσο οχυρά που το 1851 οι Τούρκοι μετέφεραν εκεί την οθωμανική διοίκηση της Κρήτης. Στους 2 αιώνες που κράτησε η τουρκική κατοχή οι Έλληνες έκαναν πολυάριθμες εξεγέρσεις αλλά κάθε φορά το ισχυρό κάστρο προστάτευε αποτελεσματικά τους Τούρκους.
Η επανάσταση του 1897 ήταν το τελειωτικό χτύπημα. Οι Μεγάλες δυνάμεις της εποχής παρενέβησαν και δημιουργήθηκε η αυτόνομη Κρητική Πολιτεία με ύπατο αρμοστή τον πρίγκιπα Γεώργιο της Ελλάδας. Κατά την περίοδο της Κρητικής Πολιτείας το νησί βρίσκεται υπό την προστασία των ευρωπαϊκών δυνάμεων και την υψηλή επικυριαρχία του σουλτάνου. Έτσι η Κρήτη βρίσκονταν υπό καθεστώς ημιαυτονομίας.
Τελικά μετά από 16 χρόνια το 1913 η Κρήτη ενώθηκε οριστικά με την Ελλάδα και η ελληνική σημαία υψώθηκε την 1η Δεκεμβρίου στο φρούριο του Φιρκά που βρίσκεται στον δυτικό προμαχώνα του λιμανιού παρουσία του Βασιλιά Κωνσταντίνου και του πρωτεργάτη της επανάστασης του Θερίσου Ελευθερίου Βενιζέλου.
Οι εκτεταμένες καταστροφές από τις συνεχείς συγκρούσεις της πολύχρονης ιστορίας της Κρήτης εξαφάνισαν τα ίχνη των παλαιότερων περιόδων στα Χανίων. Από τη Μινωική Κυδωνία έχουν βρεθεί σε ανασκαφές λίγα λείψανα κάποιων κατοίκων και πήλινες πινακίδες με γραμμική Α’ και γραμμική Β’ γραφή.
Ωστόσο, παρά τον βομβαρδισμό της πόλης από τους Γερμανούς στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο που κατέστρεψε ένα μεγάλο τμήμα της παλιάς πόλης σώζονται μέχρι σήμερα κτίρια από την βενετική και τουρκική περίοδο. Το ενετικό λιμάνι και η παλιά πόλη με τους στενούς της δρόμους και τα ψηλά αρχοντικά σπίτια δίνουν στα Χανιά μια μοναδική νοσταλγική ατμόσφαιρα που μεταφέρει τον επισκέπτη σε περασμένους αιώνες.
Αρχαιολογικό Μουσείο
Το Αρχαιολογικό Μουσείο, βρίσκεται δίπλα στο ενετικό λιμάνι της πόλης και στεγάζεται στο καθολικό της παλαιάς ενετικής μονής του Αγίου Φραγκίσκου των Φραγκισκανών.
Η έκθεση του χωρίζεται σε δύο μεγάλες ενότητες. Στο ανατολικό τμήμα εκτίθενται ευρήματα από τα νεολιθικά χρόνια έως και την υστερομινωική περίοδο και στο δυτικό τμήμα με αντικείμενα από τη γεωμετρική περίοδο έως και τα ρωμαϊκά χρόνια. Σε κάθε προθήκη φιλοξενούνται αντικείμενα που είναι ταξινομημένα είτε με τον τόπο εύρεσης είτε με την κατηγορία που ανήκουν. Στις συλλογές περιλαμβάνονται μινωικά ευρήματα από την πόλη και το νομό, προϊστορικά ευρήματα από σπήλαια, ευρήματα από τάφους της γεωμετρικής περιόδου, ευρήματα των ιστορικών χρόνων από την πόλη των Χανίων και από διάφορες άλλες πόλεις του Νομού, νομίσματα, κοσμήματα (προϊστορικών και ιστορικών χρόνων), γλυπτά, επιγραφές, στήλες, ψηφιδωτά.
Στο Μουσείο φιλοξενείται επίσης η συλλογή Κωνσταντίνου, Μαρίκας και Κυριάκου Μητσοτάκη που δωρήθηκε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χανίων το έτος 2000 και καταλαμβάνει τρεις μικρές αίθουσες στο βόρειο τμήμα του.
Η Μονή σώζεται στο μεγαλύτερο μέρος της αλλοιωμένη από επεμβάσεις που έγιναν κυρίως στα χρόνια της Οθωμανικής Κυριαρχίας αλλά και από σύγχρονες επεμβάσεις.
Στη νότια πλευρά ήταν η διπλή στοά με τα κελιά των μοναχών και τα άλλα κτίρια. Σήμερα η στοά είναι κατά το μεγαλύτερο μέρος της ενταγμένη στα σπίτια και τα καταστήματα που υπάρχουν μέχρι την είσοδο της νεότερης καθολικής εκκλησίας.Στη βόρεια πλευρά του ναού σημειώνεται στους χάρτες της εποχής η ύπαρξη ενός ωραίου κήπου, ανάλογου με αυτόν που υπάρχει σήμερα από την εποχή της λειτουργίας του ως τζαμί. Στην ανατολική πλευρά του μνημείου σώζεται η βάση του πύργου του υψηλού καμπαναριού.
Κατά την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας, όπως κάθε ναός, μετατράπηκε σε τζαμί, στο μουσουλμανικό τέμενος του Γιουσούφ Πασά. Τότε προστέθηκε στη βορειοδυτική πλευρά ο ερειπωμένος σήμερα μιναρές και η οκταγωνική κρήνη στην αυλή. Αργότερα χρησιμοποιήθηκε ως κινηματογράφος, το «Ιδαίον Άνδρον» και μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, ως αποθήκη στρατιωτικών ειδών. Η αποκατάσταση του ολοκληρώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1970.
Ναυτικό Μουσείο Κρήτης
Στην είσοδο του λιμανιού των Χανίων βρίσκεται το Φρούριο Φιρκά όπου την 1η Δεκεμβρίου 1913 υψώθηκε η Ελληνική σημαία επισφραγίζοντας την Ένωση της Κρήτης με τη μητέρα Ελλάδα. Στο Φρούριο αυτό βρίσκεται το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης που ιδρύθηκε για να στεγάσει και να διαφυλάξει τις Ναυτικές παραδόσεις της χώρας. Εγκαινιάσθηκε στις 27 Μαΐου 1973, που συνέπεσε με τη 32η επέτειο της Μάχης της Κρήτης. Είναι το 2ο Ναυτικό Μουσείο στην Ελλάδα τόσο από πλευράς παλαιότητας όσο και δυναμικού.
Η έκθεση χωρίζεται σε 13 ενότητες και εκτείνεται σε δύο ορόφους. Στο ισόγειο εκτίθενται ντοκουμέντα μέχρι την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα το 1913 ενώ ο όροφος είναι αφιερωμένος στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο έως τις μέρες μας και στη Μάχη της Κρήτης. Η μόνιμη έκθεση περιλαμβάνει 2.500 εκθέματα όπως κειμήλια, αντικείμενα που ανασύρθηκαν από το βυθό, ζωγραφικούς πίνακες, χάρτες, φωτογραφικό υλικό, μακέτες πλοίων, διάφορα ναυτικά όργανα κ.λπ.
Από τα σημαντικά εκθέματα του μουσείου είναι η αίθουσα με τα όστρακα όλων των μεγεθών και χρωμάτων, το ομοίωμα της Αθηναϊκής τριήρους, την αναπαράσταση του πλοίου της «Σύρου» που σχεδιάστηκε από ζωγραφικές απεικονίσεις σε αγγεία της εποχής, διοράματα των Περσικών πολέμων και του Πελοποννησιακού, ομοιώματα πλοίων που έλαβαν μέρος εναντίον των Οθωμανών, ομοίωμα του πρώτου υποβρυχίου με το όνομα «Δελφίνι» και άλλα.
Μην παραλείψετε να δείτε, στα νεώρια του ενετικού λιμανιού, την αναπαράσταση του Μινωικού πλοίου «Μινώα» του 16ου-15ου αιώνα π.Χ., το οποίο καθελκύστηκε το Δεκέμβριο του 2003 και το 2004 έκανε το παρθενικό του ταξίδι από τα Χανιά στον Πειραιά, συνοδεύοντας την Ολυμπιακή φλόγα που μετεφέρετο από την Αθηναϊκή Τριήρη κατά το τελευταίο τμήμα της διαδρομής, καθώς και σε πλόες και εκδηλώσεις εορτασμών της Ναυτικής Εβδομάδας.
